Irma

Tragedia den 13. februar 1944 Tilbake

Den offisielle erklæringa er:
Februarkvelden er stille, stjerneklar og kald. To båtar stemnar nordover Hustadvika. Nordgåande hurtigrute ”Irma” har nettopp passert Hestskjæret fyr, og har teke igjen den meir saktegåande lastebåten ”Henry”. Det blir eit kort og ulykkesaleg møte, eit møte som blir deira felles tragiske lagnad.

Noreg er i krig, og denne kvelden ligg to norske motortorpedobåtar i skjul inne ved Averøy. Dei har fått ordre om å gå til åttak på ein fiendtleg konvoi som er venta. Dei ser dei to skipa kome, og den tragiske torpederinga skjer. 65 nordmenn mista livet.

Stille rom er reist til minne om tragedien den 13.februar då hurtigruta ”Irma” og lastebåten ”Henry” blei senka nordaust for Hestskjæret fyr. Hendinga har sett djupe spor i livet til dei som var involverte: Dei som overlevde, dei som mista ein eller fleire av sine kjære, dei som var med i redningsarbeidet og dei som var om bord på motortorpedobåtane. Etter 58 år med ein einsam sorg har dei fått eit felles ”Stille rom” for sakn, ettertanke og forsoning.

Stille rom:
Minnesmerket ”Stille rom” er laga av kunstnaren Geir Stormoen. Det består av to store steinblokker som er saga ut av berget på den plassen det står.

Minnesmerket dannar ei ”ramme” omkring utsikta til det havområdet tragedien fann stad, og der dei to skipa, Irma og Henry ligg senka. Rommet mellom dei to steinblokkene representerar eit ”sted”- eit stille rom der pårørande og andre kan opphalde seg i ro og ettertanke. ”Slik blir minnesmerket ståande i eit dialektisk forhold til dei to skipa på havets botn: Skipa blei senka i havet – steinblokkene blir heva opp av fjellet. Symbolsk sett står skipa som omvendte/positive avspeilingar av de to skipa”, seier Geir Stormoen i talen han heldt ved avdukinga av minnesmerket.

MTB der ulykka fann stad. Hestskjæret fyr i bakgrunnen.

Minnesmerket "Stille rom".

Kongen ved minnetavle.

(Ideen har historiske referansar til minnesteinar i steinsettingar , som blei reist i landskapet for å minne om viktige hendingar (Nordsjælland), eller dei blei rest i ein religiøs, rituell og astronomisk hensikt (Stonehenge), las eg då eg var på avdukinga av dette minnesmerket.)

Intervju med farmor om sine opplevingar rundt IRMA-forliset:
Far til farmora mi, altså oldefaren min, omkom i Irma-forliset. 58 år seinare fekk farmor minnesmerket "Stille rom" og gå til. No har ho, i samband me dette prosjektet tatt seg tida til å fortelje om korleis ho hugsar denne tragiske hendinga i 1944.

"Eg hugsar godt kvelden 13.februar 1944. Det var morsdag. Det var kaldt og snø ute. Stjerneklårt og måneskin.

Eg har aldri hugsa klart kven som fortalde om ulykka til meg, men det var sikkert bror min. Og det var ufatteleg. Men sidan det var eg som hadde ansvaret for fjøsstellet når far var borte, og sidan mor var sjuk, var det nok dyra i fjøset som fekk sjå mest av tårene mine. Men det var krig, og vi laut leve i uvisse. Rykta gjekk. Kanskje far var redda. Nokon skulle ha treffe han i England! Men vi laut etter kvart innsjå at vi var farlause. Også kom dei vonde rykta om at det var nordmenn som hadde senka "Irma" og "Henry". Og i 60-åra fekk eg det endeleg stadfesta. Og delvis kven det var også. Og dei òg hadde dette med seg resten av livet.

Måndag 16. september 2002 vart det avduka eit minnesmerke: "Stille rom" på Averøya. Frå der minnesmerket står, ser du rett mot Hestskjæret fyr der ulykka hende og 65 nordmenn omkom.

Alle overlevande, redningsmenn og etterkomarar etter dei omkomne var inviterte.
Ein av desse etterkomarane var eg, barnebarn, som fekk vere med på minnesmarkeringa saman med farfar og far. Altså var vi tre generasjonar til stades på Averøy denne dagen.

Kart over ulykkesstaden.

Bilde av hurtigruteskipet IRMA.

Hurtigruteskipet IRMA.

Minneplate som ligg attmed minnesmerket.

Minnestund i Bremsnes kyrkje:
Avduking av minnesmerket "Stille rom" v/ HM. Kong Harald. Kranslegging på havet der båtane "Henry" og "Irma" vart senka. Alt dette fekk vi vere med på. Ei høgtideleg oppleving. Og vi fekk legge blomster alle som hadde bore på sorga. Ei vakker og kjenslefylt oppleving," fortalde farmora mi om denne tragiske hendinga som sannsynlegvis er den største krigsfeiltakinga i Noregs historie.

Etter dette fortalde ho litt om korleis dei fekk vite at det var krig og korleis dei merka krigen i kvardagen:
"Våren 1940 var vi så heldige at bestefar kjøpte ein liten radio. Og gjennom den fekk vi vite at Noreg var komen i krig morgonen 9.april. Også vart gutane våre utkalla. Vi måtte dekkje til alle vindauga våre. Det gjorde vi med teppe og alt anna vi kunne bruke. Det skulle ikkje synast eit einaste ljos. Og så var det rasjonering på mat, klede, sko og parafin som du brukte til ljos. (Det var ikkje alle som hadde elektrisitet då). Husmødrene var heilt utruleg flinke med maten. Og alt vart nytta. Vi på gardane hadde dyr, og det gjaldt å nytte alle delar av dyret. Vi dyrka også bær og grønsaker. Men dei som budde på gard måtte gi både korn og poteter og kjøt til tyskarane først. Så det var ikkje greitt. Eg fekk byrja på butikk, men det varte ikkje lenge. Nesten alle skulle dyrke jord og lage matvarer. Derfor vart eg utskriven til framande på gard. Men sidan eg budde på gard, vart eg verande heime.

Kleda vart oppattsydde mange gongar, og strikking var svært populært berre ein hadde tråd. Men vi laut spinne og veve. Vi måtte berre lære. Og det var ikkje ordna arbeidstid og fritid. Det var arbeid heile dagen. Og det var mange tunge stunder. Plakatar med "skutt blir den". Det kunne vera bagatellar. Og mange vart arresterte. Somme forsvann og prøvde og komme seg over til England. Og alt var utrygt. Men vi ungdomane hadde eit fint forhold. Og alle såg fram til den dagen Noreg skulle bli eit fritt land att. Og mange av oss fekk oppleve det.

Men krig er berre tragedie. Og der er berre taparar. Og vi laut vera veldig forsiktige med alt vi sa. For der var dei som sveik og heldt med fienden. Eg håper vi aldri får oppleve krig att", avsluttar farmora mi.

Takk til Averøy kommune for løyve til å bruke bilde frå minnesmarkeringa i samband med Irma-forliset. André